,Муус устар 1 күнүгэр, нэһилиэкпит уос номоҕор киирбит дьонноруттан биирдэстэрэ, нэһилиэк туруктаах буолуутугар, сайдыытыгар уонна кэскилигэр сыаналаммат кылааты киллэрбит Үлэ киһитэ, талааннаах салайааччы туһунан “Барыбыт туһугар — Баайаҕабыт туһугар! Петр Петрович Винокуров-Саллаат” диэн, кинигэ биһирэмэ буолан ааста.
Биһирэмҥэ Бүөт Бөтүрүөбүс — Саллаат оҕолоро, сиэннэрэ, аймахтара Дьокуускайтан, Мэҥэ-Хаҥаластан, Ытык — Күөлтэн кэлэннэр кыттыыны ыллылар. Биһирэм П.П.Винокуров олорон ааспыт кэмининэн тыыннанан, Өктөөп кыһыл Знамятын аннынан партийнай мунньах хабааннаах ыытылынна. Мунньах бэрэссэдээтэлэ, ыытааччы – М.Р.Егорова, сэкиритээр В.С.Андросов буоллулар.
П.П.Винокуров 1926 с.Таатта улууһун Баайаҕа Игидэй нэһилиэгэр Кутаамаҕа төрөөбүтэ. Ыал улахан оҕото, эрдэ аҕа тулаайах хаалан салҕыы үөрэммэтэҕэ, ийэтигэр көмө буолан 17 сааһыттан үлэһит буолбута, кырыктаах сэрии саха дьонугар соҥнообут ыарахаттарын оҕотук намчы санныгар уйбута.
Совхоз тэриллиэҕиттэн уһун сылларга солбуллубат хонуу биригэдьиирин быһыытынан далааһыннаах мындыр үлэтэ, бар дьонугар үтүө сыһыана, кыһамньыта уос номоҕор кэпсэнэр.
“Дьон уруккутун курдук үлэлиэн баҕарбат, кэм уларыйаары гынна”,- диэн кини дойду ыһыллыытын, былаас уларыйыытын, 90-с дьалхааннаах сыллары өтө көрбүтэ, 1989 сыллаахха бэс ыйыгар окко киирии тэрээһин мунньаҕар тыл этэ туран Саллаат саллааттыы эрдээх сүрэҕэ тохтообута, олохтон соһумардык туораабыта.
П.П.Винокуров СР норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, “Үлэҕэ килбиэнин иһин” , “В.И.Ленин 100 сааһыгар “ үбүлүөйүнэй мэтээллэрдээх.
“Барыбыт туһугар — Баайаҕабыт туһугар!” ох тыллара күн бүгүн баайаҕалары сомоҕолуур, үлэҕэ-хамнаска, инники кирбиилэргэ кынаттыыр.
П.П.Винокуров — Саллаат туһунан кинигэ 2021 сыллаахха “Дани-Алмас” хампаанньаҕа 80 экз. тахсыбыт, 174 страницалаах, хаартыскаларынан байытыллыбыт. Кинигэни Пелагея Петровна Егорова, Любовь Николаевна Тимофеева, Полина Степановн Владимирова хомуйан оҥорбуттар.
Хаһан баҕарар ааҕааччы кинигэни кытта билсэригэр аан бастаан “Киирии тылтан” саҕалыыр. Кинигэ киирии тылын Петр Петрович кыыһа Пелагея Петровна бэрт тэттик гына суруйбут гынан баран, бу улахан олоҕу олорон ааспыт ытык киһи сирдээҕи суолун дьоһун суолтатын толору арыйбыт. “Өбүгэ күүһүгэр тирэҕирэн, ис кыаххын арыйан силигилии сайдаҕын уонна ол кыаххын салгыы бэйэҥ оҕолоргор тиэрдэҕин”, -диэн мындыр санаанан кини киирии тылын түмүктүүр.
Кинигэ, бастатан, Петр Петрович 70-с сыллартан сурунан хаалларбыт күннүктэригэр тирэҕирбит. Ол курдук “Күндү дойдум — Кутаамам”, “Байымаайы үрэҕэ” диэн түһүмэхтэригэр Петр Петрович дойдутун сирин-уотун, дьонун-сэргэтин бэлиэтээһиннэрэ киирбиттэр. Кутаама үрэх сүнньүнэн кини 27 сир аатын ааттаан дьон олоҕун ыйар, аймах олоҕун кэпсиир, Байымаайыга 5 олох сири быһааран бэлиэтээбит. Бу бүгүҥҥү күҥҥэ тыын суолталаах, ыччакка төрдү-ууһу билэргэ, тордуурга улахан көмө буолуоҕа .
П.П.Винокуров “Колхозтар бөдөҥсүйүүлэрэ” диэн 80-с сыллар бүтүүлэригэр суруйан хаалларбыт ахтыытыгар нэһилиэкпитигэр колхуос сайдан кэлбит историята олус сиһилии, ымпыкчаан-чымпыктаан сырдатыллыбыт, кинигэ 8 лииһин тухары бэчээттэнэн дьоһун үлэ тахсыбыт. Маны тэҥэ автор төрөөбүт-үөскээбит дойдутугар — күндүтүк саныыр Кутааматыгар курдаттыы тартарар таптала, сыллар аастахтарын ахсын сүрэҕин-быарын сорҕото оннотун туоһулуур истиҥ тыллар ааҕааччыны долгуталлар, төрүт дойду киһи олоҕор суолтатын өссө төгүл бигэргэтэллэр.
“Аҕабыт 1981 с. муус устар 15 күнүгэр бэйэтин олоҕун туһунан суруйуута” диэн түһүмэххэ Саллаат олоҕун кэпсээнэ маннык саҕаланар: “5 саастаахпар, саас сайылыкка көһүү саҕана, биһиги Кутаамаҕа күөл икки ардыгар күнүс күн ортотун иннинэ икки киһи кэллэ, аҕам миигин көтөҕөн олорон кэпсэтэрин өйдүүбүн. Киирбит дьон тиэтэйбэккэ наҕылыччы кэпсэтэллэр, онтон быһыта-орута өйдөөтөхпүнэ колхуос тэриллиитин туһунан, онно киирии туһунан эбит.” Биэс саастаах кыра оҕо улахан дьон кэпсэтиитин ис хоһоонун сэргээн истэн өйүгэр хатыыра Петр Петрович силистээх-мутуктаах төрүт уус дьон удьуора, айылҕаттан бэриллибит Ийэ өйүн туоһута буолар. Ол да курдук салҕыы кинигэ “Төрөппүт таабырына”, “Утум салҕанар”, “Чугас дьоно-тирэҕэ” , “Аҕабыт суруйбут үһүйээннэрэ, хоһоонноро” түһүмэхтэригэр бу сахалыы Ийэ кут, Ийэ өй, Ийэ тыл быстыспат ситимин иҥэриммит Көһөҥө киһи төрдө-ууһа, бар дьонун туһугар анаабыт олоҕо, киэҥ далааһыннаах үлэтэ, нэһилиэги бүттүүн көрбүт-харайбыт айыы санаата оҕолорун, аймахтарын, бииргэ үлэлээбит, көрүөх-билэ дьонун ахтыытыгар толору арыллыбыт. (Ийэ кут, Ийэ өй, Ийэ тыл быстыспат ситиминэрин — “Бүтүн киһи” туһунан үөрэх — Мандар Уус үөрэҕэ).
Бу биир киһи олоҕун кэпсээнигэр биһиги нэһилиэкпит 30-80 сс. үүнэн-сайдан кэлбит историята сырдатыллыбыт киэҥ хабааннаах дьоһун, уһулуччу кинигэ тахсыбыт диэн сыаналыыбын. Ол эбэтэр Петр Петрович Винокуров — Саллаат личность быһыытынан сүдүтүн, бүтүн нэһилиэк сайдыытыгар уонна кэскилигэр улахан суолтатын туоһулуур.
Түмүкпэр Саллаат “Барыбыт туһугар-Баайаҕабыт туһугар!” диэн ох тыла хайдах иккис тыынын ылан XXI үйэҕэ, бүгүҥҥэ күҥҥэ баайаҕалары сомоҕолуурга Ыҥырыы тыл буолбутун туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
2006 с. библиотекаҕа Гаврил Андросовтыын (оччолорго СГУ студена, билигин “Чолбон” сурунаал бас редактора, поэт, публицист, тылбаасчыт) нэһилиэк хаһыатын таһаарарга сүбэлэспиппит. Манна редколлегияҕа “Көмүлүөк күлүмэ” литературнай түмсүүгэ тирэҕирбиппит. “Байаҕантай” общественнай-информационнай киин диэни тэринэн, хаһыаппытын “Баай Аҕа” диэн ааттаан, бастакы нүөмэрэ 2006 сыл тохсунньутугар күн сирин көрбүтэ. Биирдэ Маргарита Романовна библиотекаҕа киирэн олордоҕуна хаһыаппыт девизтээҕэ буоллар диэбиппитигэр, кини Саллаат мунньахтарга тыл этэригэр “Барыбыт туһугар-Баайаҕабыт туһугар” диэн тыллаах буолара диэтэ. Дьэ, онтон ылата, 2006 сыл олунньу ыйыттан, “Баай Аҕа”хаһыат девиһэ буолан, “Барыбыт туһугар — Баайаҕабыт туһугар!” Ыҥырыы кынаттанан кыырайа көппүтэ. Бигэ, бөҕө туруктуур, тирэх, тулааһын буолар дириҥ өйдөбүллэри иҥэриммит үйэлээх тыллар инникитин да тапталлаах Баайаҕабытын сайыннара, үрдэтэ, кэскилин түстүү туруохтара.
Бүөт Бөтүрүөбүс Мөлөкүүрэп — Саллаат үтүө аата, кэскиллээх дьайыылара умнуллубатын биһирэмҥэ мустубут махталлаах дьоно-сэргэтэ өссө төгүл бигэргэттэ: кини туһунан ирэ-хоро кэпсэттилэр, холобур буолар ытык киһибитигэр иккис кинигэ тахсыытыгар үлэлэһэргэ сүбэлэстилэр. “Барыбыт туһугар- Баайаҕабыт туһугар!”
Александра Кустурова, муус устар, 2023 сыл